بیماری زونا چیست؟
زونا یکی از بیماری‌های ویروسی نسبتاً شایع در میان بزرگسالان است که اغلب در سنین بالا و در اثر کاهش عملکرد سیستم ایمنی بروز می‌کند. این بیماری در اثر فعال شدن مجدد ویروس واریسلا زوستر، عامل بیماری آبله مرغان، رخ می دهد. واریسلا زوستر پس از ابتلا به آبله مرغان در دوران کودکی، در بدن باقی می ماند و به صورت نهفته در گره های عصبی پنهان می شود. سال ها بعد این ویروس می تواند فعال شده و باعث بروز زونا می شود.
طبق آمارهای جهانی، حدود یک نفر از هر سه نفر در طول عمر خود به بیماری زونا مبتلا می‌شود. این بیماری سالانه بیش از 1 میلیون نفر را تنها در ایالات متحده درگیر می‌کند و شیوع آن به‌طور قابل توجهی در افراد بالای 50 سال افزایش می‌یابد. شناخت علائم زونا، روش‌های درمان آن و تفاوت آن با آبلهمرغان، نقش مهمی در پیشگیری از عوارض و مدیریت صحیح بیماری دارد.
زونا چیست؟
زونا یک بیماری ویروسی است که در اثر فعال شدن مجدد ویروس واریسلا زوستر ایجاد می‌شود. پس از بهبودی از آبلهمرغان، ویروس به‌طور کامل از بدن حذف نمی‌شود، بلکه به‌صورت غیرفعال در سلول‌های عصبی بدن، به‌ویژه در گانگلیون‌های ریشه خلفی نخاع یا اعصاب مغزی، باقی می‌ماند. در برخی از شرایط خاص این ویروس می تواند دوباره فعال شود و به شکل زونا بروز کند.
بیماری زونا معمولا با درد یا سوزش در یک ناحیه مشخص از بدن، آغاز می شود و چند روز بعد تاول هایی قرمز و پر از مایع در همان ناحیه ظاهر می شوند. این تاول‌ها معمولاً در یک طرف بدن و در امتداد یک مسیر عصبی (درماتوم) دیده می‌شوند و برخلاف آبلهمرغان، به‌صورت پراکنده در سراسر بدن پخش نمی‌شوند.
زونا ممکن است در هر سنی بروز کند، اما شیوع آن در افراد بالای 50 سال بیشتر است. این بیماری تهدیدی جدی برای جان بیمار نیست، اما می تواند با درد شدید و طولانی مدت، همراه باشد. این بیماری یک بار در زندگی فرد رخ می دهد، اما در برخی از افراد ممکن است تکرار شود.
علائم بیماری زونا
علائم زونا معمولاً به‌صورت تدریجی ظاهر می‌شوند و در چند مرحله پیشرفت می‌کنند. شدت و نوع علائم ممکن است در افراد مختلف متفاوت باشد، اما الگوی کلی زیر برای بیشتر بیماران صدق می‌کند:
1- مرحله ی ابتدایی
در این مرحله، بیمار معمولاً هنوز ضایعات پوستی ندارد، اما احساس ناراحتی موضعی در محل شروع بیماری دارد. این علائم ممکن است 1 تا 5 روز قبل از بروز تاول‌ها ظاهر شوند. از جمله:
- درد، سوزش در یک ناحیه مشخص از بدن
- مور مور شدن
- حساسیت شدید به لمس
- خارش یا احساس گرما در پوست
- تب خفیف، سر درد، خستگی یا بی حالی
این دردها اغلب شدید و آزاردهنده هستند و گاهی ممکن است با مشکلاتی مانند بیماری‌های قلبی یا مشکلات ستون فقرات اشتباه گرفته شوند.
2- مرحله بروز بثورات پوستی
چند روز پس از بروز علائم اولیه، تاول‌هایی در محل درد ظاهر می‌شوند. این تاول ها قرمز و پر از مایع و به صورت نواری یا خوشه ای، معمولا در امتداد مسیر یک عصب خاص دیده می شوند. تاول ها ظرف 7 تا 10 روز خشک شده و دلمه می بندند.
نکته مهم: در صورتی که ناحیه درگیر صورت باشد، به‌ویژه درگیر شدن عصب چشمی (عصب سه‌قلو)، ممکن است عوارض جدی مانند آسیب به قرنیه یا حتی کاهش بینایی ایجاد شود.
3- مرحله ی بهبودی و احتمال عوارض
پس از خشک شدن تاول‌ها، در برخی بیماران علائم به‌تدریج کاهش می‌یابد. با این حال، یکی از مهم‌ترین عوارض زونا، درد عصبی مزمن که ممکن است هفته‌ها، ماه‌ها یا حتی سال‌ها ادامه یابد، این درد به‌صورت سوزش، تیر کشیدن یا درد مداوم در ناحیه‌ای که تاول‌ها وجود داشته‌اند بروز می‌کند.
درمان زونا
درمان زونا با هدف کاهش شدت علائم، کوتاه کردن مدت بیماری و پیشگیری از عوارض، به‌ویژه دردهای عصبی طولانی‌مدت انجام می‌شود. تشخیص و آغاز درمان در 3 روز اول (72 ساعت ابتدایی) پس از شروع علائم، بیشترین تأثیر را در کنترل بیماری دارد.
- درمان دارویی
داروهای ضد ویروس برای کاهش سرعت تکثیر ویروس و کاهش شدت علائم زونا استفاده می‌شوند. این داروها زمانی بیشترین اثر را دارند که در 72 ساعت اول پس از شروع بثورات پوستی آغاز شوند. داروهای کنترل درد در زونا بسیار اهمیت دارد، چراکه درد ناشی از التهاب عصب میتواند بسیار شدید و مزمن باشد.
مقاله مرتبط: بثورات پوستی چیست؟
- مراقبت های حمایتی
در کنار داروها، مراقبت صحیح از پوست و وضعیت عمومی بیمار اهمیت زیادی دارد. بدن برای مقابله با ویروس نیاز به انرژی و استراحت دارد. کمپرس سرد یا مرطوب را روی محل ضایعات برای کاهش التهاب و خارش قرار دهید.
برای جلوگیری از انتقال ویروس به دیگران، پوشاندن تاول‌ها با گاز استریل یا لباس مناسب بسیار ضروری است. همچنین رعایت بهداشت فردی، از جمله شستشوی منظم دست‌ها و پرهیز از خاراندن تاول‌ها، در کاهش خطر عفونت ثانویه و جلوگیری از پخش ویروس نقش مهمی دارد.
- درمان عوارض
یکی از شایع‌ترین و ناتوان‌کننده‌ترین عوارض زونا، نورالژی پس از زونا است که با درد طولانی‌مدت در ناحیه درگیر همراه است. این عارضه بیشتر در افراد مسن رخ می‌دهد و ممکن است نیاز به درمان جداگانه داشته باشد.
- درمان زونا در نواحی خاص یا بیماران خاص
زونا چشمی، درگیری عصب چشمی خطرناک است و نیاز به مراجعه فوری به چشم‌پزشک دارد. درمان با ضد ویروس خوراکی و گاهی قطره چشمی انجام می‌شود.
- زونا در بیماران با نقص ایمنی، ممکن است نیاز به بستری شدن و دریافت داروی ضد ویروسی داشته باشند.
- زونا در کودکان، اگرچه نادر است، اما درمان اصولی مشابه بزرگسالان انجام می‌شود.
- درمان مکمل و روش های جایگزین
اگرچه درمان‌های مکمل جایگزین درمان پزشکی نیستند، ولی برخی افراد از روش‌هایی برای کاهش استرس، تقویت سیستم ایمنی یا بهبود کیفیت زندگی بهره می‌برند:
- طب سوزنی
- مدیتیشن و تکنیک‌های آرام‌سازی
- رژیم غذایی سرشار از آنتی‌اکسیدان و ویتامین C و B12
تفاوت زونا با آبله مرغان
با وجود اینکه زونا و آبلهمرغان هر دو توسط یک ویروس مشترک ایجاد می‌شوند، اما به دلیل تفاوت در زمان بروز، شیوه انتقال، علائم بالینی و خطرات، دو بیماری کاملاً مجزا از نظر تظاهرات بالینی و مدیریت پزشکی محسوب می‌شوند. آگاهی از این تفاوت‌ها به بیماران و پزشکان کمک می‌کند تا تصمیمات درمانی و پیشگیرانه‌ی مناسب‌تری اتخاذ کنند.
| ویژگی | آبله مرغان | زونا |
| ویروس عامل | واریسلا زوستر | همان ویروس (فعال شدن مجدد) |
| سن شایع | کودکان | بزرگسالان (معمولا بالای 50 سال) |
| نحوه بروز | انتشار گسترده تاول ها در سراسر بدن | بروز تاول در یک طرف بدن (معمولا در یک ناحیه خاص) |
| واگیر بودن | بسیار مسری است. | کمتر واگیردار است. (اما می تواند باعث آبله مرغان در فردی که قبلا نگرفته باشد، شود.) |
| احتمال تکرار | نادر | ممکن است چندبار بروز کند، ولی نادر است. |
سوالات متداول
- آیا کودکان هم ممکن است زونا بگیرند؟ به ندرت، ولی در صورت داشتن سابقه آبلهمرغان یا نقص ایمنی ممکن است.
- آیا زونا همان تبخال است؟ خیر، هر دو از خانواده ویروس هرپس هستند اما ویروس متفاوتی دارند.
- آیا زونا واگیردار است؟ زونا مستقیماً واگیردار نیست، اما میتواند آبلهمرغان را به فردی منتقل کند که قبلاً نگرفته است.
خلاصه مطالب
زونا درد عصبی و بثورات ناشی از ویروس واریسلا زوستر است، همان ویروسی که باعث آبله مرغان می شود. اگر در گذشته آبله مرغان داشته اید، ممکن است به زونا مبتلا شوید. علائم اولیه شامل درد سوزش، گزگز و تغییر رنگ است. ممکن است کمی قبل از ظاهر شدن بثورات، سردرد یا تب داشته باشید.
شناسایی زودهنگام علائم زونا، به‌ویژه درد موضعی بدون علت واضح، نقش مهمی در تشخیص و آغاز درمان مؤثر دارد. هر چه درمان زودتر آغاز شود، احتمال بهبود سریع‌تر و پیشگیری از دردهای مزمن بیشتر خواهد بود. آگاهی از این علائم به بیماران کمک می‌کند تا با مراجعه به موقع به پزشک، از عوارض آزاردهنده بیماری جلوگیری کنند.
هلدینگ بهبود تأمین، مرجع تخصصی در تولید و توزیع محصولات مراقبت از مو، پوست و بدن در ایران است. این مجموعه با تکیه بر دانش روز، تکنولوژی‌های نوین و استانداردهای جهانی، در مسیر ارتقاء سلامت و زیبایی گام برمی‌دارد.
لینک مرجع:
my.clevelandclinic.org/health/diseases/11036-shingles